بسته‌بندی یکی از ارکان‌های اساسی و مهم در صنعت و تجارت است که تاریخچه آن به دوران باستان برمی‌گردد. انسان‌ها از زمان خیلی دور برای حفظ و نگهداری مواد غذایی و کالاهایشان از مواد طبیعی مانند برگ، چوب یا سنگ استفاده می‌کردند. با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، صنعت بسته‌بندی نیز مانند بسیاری از صنایع دیگر دچار تحول شد.
ظهور انقلاب صنعتی یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تاریخچه بسته بندی به‌شمار می‌رود و با ورود مواد جدیدی مانند فلز، پلاستیک، شیشه و… در صنعت بسته‌بندی شاهد تحولات زیادی بودیم. با این انقلاب، نه‌تنها روش‌های تولید، بلکه روش‌های بسته‌بندی و حتی تحویل کالا نیز بسیار کارآمد‌تر و متنوع‌تر شدند. صنعت بسته‌بندی در کشور ایران در اوایل قرن بیستم با تاسیس اولین کارخانه تولید قوطی‌های فلزی آغاز شد و تاکنون به پیشرفت‌های قابل‌توجهی رسیده است.
در این مقاله قصد داریم به بررسی تاریخچه بسته‌بندی با انواع مواد اولیه مختلف در جهان و ایران بپردازیم و در ادامه، شما را با شرکت‌های پیشرو در صنعت بسته‌بندی آشنا کنیم.
هدف از بسته‌بندی چیست؟
بسته‌بندی اهداف مختلفی می‌تواند داشته باشد که مهم‌ترین این اهداف عبارتند‌از:
- حفاظت: بسته‌بندی متناسب با نوع محصول، می‌تواند از آن در‌برابر آسیب‌های فیزیکی، آلودگی و شرایط محیطی نامساعد محافظت کند.
- حفظ کیفیت و تازگی: بسته‌بندی محصولات، مخصوصا مواد غذایی، به حفظ کیفیت و تازگی آن‌ها کمک می‌کند
- اطلاع‌رسانی: می‌توان اطلاعات مهمی درباره محصول مانند مواد تشکیل‌دهنده، تاریخ تولید، تاریخ انقضا، نحوه استفاده و… را بر روی بسته‌بندی درج کرد.
- ذخیره‌سازی و حمل‌و‌نقل آسان: با استفاده از بسته‌بندی مناسب، حمل‌و‌نقل و ذخیره‌سازی محصولات راحت‌تر می‌شود.
- جذب مشتری: بسته‌بندی جذاب و مشتری‌پسند به افزایش فروش و جذب مشتریان بیشتر کمک می‌کند.
- استفاده آسان محصول: می‌توان بسته‌بندی را به‌گونه‌ای طراحی کرد که استفاده از محصول برای مشتریان راحت‌تر شود.
آغاز بسته‌بندی با مواد و الیاف طبیعی
تاریخچه بسته‌بندی با مواد و الیاف طبیعی در جهان به دوران باستان برمی‌گردد. انسان‌ها از ابتدا برای حفاظت و حمل‌و‌نقل کالاها از مواد طبیعی مانند برگ‌ها، چوب و الیاف گیاهی استفاده می‌کردند. به‌عنوان مثال، در دوران باستان، از برگ درختان و الیاف گیاهی برای ساخت سبدها و کیسه‌ها استفاده می‌شد. همچنین، در تمدن‌های قدیمی مانند مصر و چین، از مواد طبیعی برای تولید ظروف و بسته‌بندی‌های اولیه استفاده می‌شد که این امر به تسهیل تجارت و ذخیره‌سازی کالاها کمک می‌کرد.
بسته‌بندی با مواد و الیاف طبیعی در ایران نیز تاریخچه‌ای غنی و باستانی دارد. در زمان‌های قدیم، ایرانیان از الیاف گیاهی مانند کتان و پشم برای تولید بسته‌بندی‌های مختلف استفاده می‌کردند. در هنرهای دستی ایرانی می‌توان نمونه‌هایی از استفاده از این محصولات را در تولید ظروف و بسته‌بندی‌های سنتی مشاهده کرد.
تاریخچه بسته‌بندی شیشه‌ای
بسته‌بندی شیشه‌ای در جهان دارای تاریخچه‌ای غنی است. شیشه به‌عنوان یکی از اولین مواد بسته‌بندی، از حدود 1500 سال قبل از میلاد مسیح در مصر و بین‌النهرین بکار گرفته شد. در این دوران، از شیشه به شکل ظروف و بطری‌ها برای نگهداری مایعات و مواد غذایی استفاده می‌شد.
تاریخچه بسته‌بندی شیشه‌ای در ایران نیز به دوران باستان برمی‌گردد. شیشه‌گران ایرانی در دوره‌های مختلف، به ویژه در دوران اسلامی، به تولید ظروف شیشه‌ای با طراحی‌های زیبا و متنوع می‌پرداختند. در آن دوران، از این ظروف نه‌تنها برای نگهداری مواد غذایی و مایعات، بلکه به‌عنوان آثار هنری نیز استفاده می‌شد. با ورود تکنولوژی‌های جدید در قرن نوزدهم، صنعت شیشه‌سازی در ایران نیز متحول شد و تولید ظروف شیشه‌ای به شکل مدرن‌تری انجام شد.
تاریخچه بسته‌بندی چوبی
بسته‌بندی چوبی در جهان به دوران باستان برمی‌گردد. از هزاران سال قبل از میلاد مسیح، انسان‌ها از چوب برای ساخت جعبه‌ها و بشکه‌ها استفاده می‌کردند. این نوع بسته‌بندی به دلیل استحکام و قابلیت دسترسی آسان به مواد اولیه آن که چوب درختان بود، به‌سرعت در تجارت و حمل‌و‌نقل کالاها رواج یافت.
تاریخچه بسته‌بندی چوبی در ایران
ایرانیان در دوران مختلف از چوب برای ساخت انواع جعبه‌ها و ظروف بسته‌بندی استفاده می‌کردند. با پیشرفت تکنولوژی و تغییر نیازهای بازار، بسته‌بندی چوبی در ایران نیز بروزٰ‌تر شده و به‌عنوان یکی از گزینه‌های پایدار و دوست‌دار محیط زیست مورد‌‌توجه قرار گرفت.
تاریخچه بسته‌بندی فلزی
بسته‌بندی فلزی در جهان دارای تاریخچه‌ای قدیمی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که استفاده از فلزات برای بسته‌بندی به دوران باستان و حتی قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. به‌عنوان مثال، مصریان باستان از فلزاتی مانند طلا و نقره برای ساخت ظروف و جعبه‌های تزئینی استفاده می‌کردند.
تاریخچه بسته‌بندی کنسرو
بسته‌بندی کنسرو در جهان به اوایل قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد. در سال 1795، ناپلئون بناپارت برای بهبود روش‌های نگهداری غذا، جایزه‌ای به مبلغ 12,000 فرانک تعیین کرد که این امر منجر به نوآوری‌های قابل‌توجهی در فناوری بسته‌بندی شد. اولین کنسروها در سال 1810 توسط پیتر دیورند در انگلستان تولید شدند و به‌سرعت در صنعت غذا رواج یافتند.
تاریخچه بسته‌بندی کنسرو در ایران
بسته‌بندی کنسرو در ایران به اواخر دوره قاجار برمی‌گردد. در آن زمان، صنعت کنسروسازی به تدریج وارد ایران شد و کارگاه‌هایی برای تولید کنسرو در شهرهایی مانند مشهد تأسیس گردید. اولین کارخانه کنسرو در ایران در سال 1309 هجری شمسی (1930 میلادی) تأسیس شد و از آن زمان به بعد همزمان با انقلاب صنعتی، این صنعت به سرعت رشد کرد و به یکی از روش‌های اصلی نگهداری مواد غذایی تبدیل شد.
تاریخچه بسته‌بندی فلزی (پیدایش آلومینیوم)
فلز آلومینیوم در سال 1825 توسط هانز کریستین اورستد از سنگ معدن باکیت استخراج شد، اما فرآیندهای تولید آن تا اواخر قرن نوزدهم بهبودی نداشت. در سال 1907، اولین بسته‌بندی آلومینیومی در جهان ساخته شد. این فلز به دلیل سبکی و مقاومت در‌برابر زنگ‌زدگی توانست در مدت‌زمان بسیار کمی به انتخابی ایده‌آل برای صنعت بسته‌بندی تبدیل شود.
تاریخچه بسته‌بندی آلومینیومی در ایران
بسته‌بندی آلومینیومی در ایران از اواسط قرن بیستم آغاز شد. اولین کارخانه‌های تولید قوطی‌های آلومینیومی در دهه 1340 هجری شمسی (1960 میلادی) تاسیس شدند و به‌سرعت جای خود را صنعت بسته‌بندی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها محکم کردند.
تاریخچه بسته‌بندی کاغذی و مقوایی
تاریخچه بسته‌بندی کاغذی در جهان به قرن اول قبل از میلاد و چین باستان برمی‌گردد. پس از آن، در قرن هجدهم، کارخانه‌های انگلیسی شروع به تولید کاغذهای قهوه‌ای و آبی برای بسته‌بندی کردند و این روند تا قرن بیستم ادامه یافت. با ظهور پلاستیک‌ها در اواخر دهه 1970، استفاده از کاغذ و محصولات مرتبط کمتر شد، اما همچنان تاکنون به‌عنوان یک گزینه پایدار و دوست‌دار محیط زیست در صنعت بسته‌بندی باقی مانده‌است.
تاریخچه بسته‌بندی کاغذی در ایران
اولین بسته‌بندی کاغذی در ایران نیز پس از دهه ۴۰ و با احداث کارخانه‌های مدرن برای تولید کاغذ تولید شد. در آن زمان، کارخانه چوکا از کاغذهای باطله، خمیر‌های وارداتی و خمیر‌های داخلی برای تولید انواع کاغذهای بسته‌بندی استفاده می‌کرد.
تاریخچه شکل‌گیری بسته‌بندی مدرن
با ظهور انقلاب صنعتی و معرفی متریال‌ها و محصولات جدید، صنعت بسته‌بندی نیز از شکل سنتی به سمت مدرن‌شدن حرکت کرد. در حال حاضر، با بکارگیری دستگاه‌های مدرن برش، شکل‌دهی، لاک‌زنی و غیره در این صنعت، می‌توان انواع بسته‌بندی‌های مختلف و متنوع را با متریال‌های جدید و بهینه تولید کرد.
مدرن‌شدن بسته‌بندی‌ها فقط به متریال و دستگاه‌های ساخت معطوف نمی‌شود، بلکه شامل تمام فرایندهای ساخت و طراحی است. از آنجایی‌که طراحی و تولید بسته‌بندی بخش مهمی از فرایند تولید محصول محسوب می‌شود، طراحان برای تولید یک بسته‌بندی هوشمند و متناسب با هر محصول و همچنین کاهش ضایعات، از جدید‌ترین فناوری‌ها و نرم‌افزار‌های روز دنیا استفاده می‌کنند. از بسته‌بندی مدرن در جهان برای اهداف مختلفی نظیر بالا بردن مقاومت و طول عمر محصول، ایجاد جذابیت برای مشتریان، کمک به محیط زیست و غیره استفاده می‌شود.
شرکت‌های پیشرو در صنعت بسته‌بندی
صنعت بسته‌بندی یکی از ارکان‌های کلیدی در زنجیره تأمین و توزیع محصولات به‌شمار می‌رود و در دهه‌های اخیر، شاهد حضور شرکت‌های بزرگ و پیشرو در سطح جهانی بوده است. از جمله شرکت‌های پیشرو در صنعت بسته‌بندی در سطح جهانی می‌توان به International Paper، WestRock، Amcor و Mondi اشاره کرد. این شرکت‌ها با تمرکز بر نوآوری و پایداری محصولات، راهکارهای بسته‌بندی متنوعی را برای صنایع مختلف از جمله مواد غذایی، دارویی و صنعتی ارائه داده‌اند.
در ایران نیز شرکت‌های متعددی در صنعت بسته‌بندی فعال هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به مجموعه پما و شرکت پلاستیک ماشین اشاره کرد. شرکت پلاستیک ماشین که از کارخانه‌های زیرمجموعه گروه صنعتی پما است، با سابقه‌ای طولانی در تولید انواع مایحتاج بسته‌بندی و انواع لفاف انعطاف پذیر نقش مهمی در ارتقاء صنعت بسته‌بندی در کشور دارد.
