تکثیر مشکلات در صنعت چاپ و بسته‌بندی
این صنعت که در سطح بنگاه‌های کوچک و نیز چاپخانه‌های بزرگ پراکنده بوده و فعالیت صنفی و صنعتی مشترک دارد با وجود اهمیت آن هنوز هم نتوانسته جایگاه واقعی خود را در کشور به‌دست آورد. از یک‌سو، مشکلات متنوع فعالان چاپ پایانی ندارد و از سوی دیگر، سهم جهانی ایران در این صنعت، ناچیز است و این مشکلات تا حدی پیش رفته که حتی تعیین خوشه صنعتی برای فعالان این صنعت در کشور هم نتوانسته است دردی از صنعت چاپ دوا کند و صنعتگران این حوزه باوجود ارزانی زمین و امکانات کامل به شهرک‌های چاپ و نشر توجهی نشان نداده‌اند.
صنعت چاپ باوجود همه توانمندی‌ها در حال حاضر با مشکلات زیادی مواجه شده که نه‌تنها گردش چرخ چاپخانه‌های ایران را با کندی همراه کرده بلکه باعث شده سهم ایران در منطقه از نظر فعالیت‌های نشر ناچیز باشد.
گزارش‌های مراکز بین‌المللی نشان می‌دهد سهم ایران از بازار جهانی در سال ۲۰۱۴میلادی تنها ۴ درصد بوده درحالی‌که ترکیه از همین بازار سهم ۴۴ درصدی را به خود اختصاص داده است.
آمارها گویاست بیش از ۸۹ درصد واحدهای چاپ در کشور بین یک تا ۱۵ نفر کارمند دارند و در فهرست بنگاه‌های کوچک صنعتی قرار می‌گیرند.
چاپ، صنعت بزرگ و بااهمیتی است که در بیشتر کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته جهان در بین ۵ صنعت نخست جای گرفته است. اما به اذعان برخی کارشناسان این حوزه، در کشور ما صنعت چاپ در جایگاه درخور ارزش قرار ندارد و بعد از صنعت نساجی دومین صنفی بوده که دچار بحران شده است.
بسیاری از معضلات و ضعف‌های موجود در این بخش، ریشه‌ای است و دلایل چندوجهی دارد و نمی‌توان تنها یک عامل یا کم‌کاری و سوءمدیریت متولیان امر را باعث بروز مشکلات این حوزه دانست.
کارشناسان و فعالان صنعت چاپ در بررسی آسیب‌شناسی این صنعت در ایران، سرمایه‌گذاری بیشتر و برگزاری دوره‌های آموزشی مرتبط، تلاش برای ورود فناوری‌های جدید چاپ و تسهیلات‌دهی برای این منظور، تقویت فعالیت‌های صنفی و تشکیلاتی صنعت چاپ، تخفیف‌های مالیاتی و کوشش برای کشف یا ایجاد بازارهای جدید را جزو مهم‌ترین دغدغه‌ها و نیازهای جدی این صنعت می‌دانند.
پوست‌اندازی صنعت چاپ
کارکردهای متنوع صنعت چاپ و ارتباط تنگاتنگ آن با اقتصاد، اهمیت آن را دوچندان کرده و خوشبختانه مسئولان این اهمیت را امروزه در سراسر کشور درک کرده‌اند.
بررسی دقیق‌تر مشکلات حوزه چاپ سبب شد مسئولان کشور دغدغه‌های فعالان آن را بیش‌ازپیش درک و برای حل بحران‌های صنعت چاپ چاره‌اندیشی کنند.
چندی پیش یکی از متولیان صنعت چاپ گفته بود که صنعت چاپ کشور، هم به لحاظ درونی (آشنایی اعضای اتحادیه‌های مرتبط با چاپ با فناوری روز) و هم از نظر بیرونی (زیرپوشش وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفتن) به پوست‌اندازی نیاز دارد.
با توجه به اینکه بعضی از کشورها در ایجاد شهرک‌های بزرگ چاپ برای ورود به بازار بزرگ منطقه، سرمایه‌گذاری بسیاری کرده‌اند، این ضرورت احساس می‌شد که برای تشکیل مناطق ویژه چاپ، تغییر در مقررات و چگونگی این صنعت فرهنگی، مشارکت در خصوصی‌سازی چاپخانه‌های دولتی، لغو دریافت مجوزهای غیرضروری دولتی برای احداث واحدهای چاپی و همچنین کنترل مجوزهای جدید، اقدام اساسی شود.
در همین راستا، هفته گذشته موضوع امضای توافقنامه همکاری بین وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسانه‌ای شد و به عقیده بسیاری از کارشناسان و فعالان چاپ و نشر، بخشی از دغدغه‌های این صنعت با این توافقنامه برطرف شد.
بر اساس این توافقنامه، امور مربوط به نقل‌وانتقال، خرید، واردات، صادرات و ماشین‌آلات چاپ و تجهیزات مربوط به واحدهای صنعتی و صنفی مرتبط با وزارت صنعت، معدن و تجارت و همه امور محتوایی برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهد بود.
مطابق یکی از مواد تفاهمنامه میان دو وزیر، چاپخانه‌هایی که در درون شهرها به فعالیت می‌پردازند، مشمول خروج از شهر و قانون مربوط به استقرار صنایع در شعاع بیش از ۱۲۰ کیلومتری از شهرها نخواهند شد.
با وجود این تفاهمنامه، به نظر می‌رسد صنعت چاپ همان‌گونه که فعالان آن می‌خواستند در بخشی از فعالیت‌های خود در حال پوست‌انداختن است اما با وجود این تدابیر هنوز هم بخش عمده‌ای از مشکلات باقی می‌ماند.
شهرک چاپ و نشر قم زیر غبار بی‌میلی
یکی از اقدامات دیگری که برای ساماندهی صنعت چاپ در دستور کار مسئولان قرار گرفت موضوع راه‌اندازی شهرک‌های چاپ و نشر در کشور بود و در همین راستا نخستین شهرک چاپ و نشر در قم از سال‌ها پیش برای استقرار فعالان حوزه چاپ با همه زیرساخت‌ها و امکانات راه‌اندازی شد؛ مکانی که این روزها به‌جای محلی برای استقرار چاپخانه‌داران، به خوشه بنکداران و عمده‌فروشان مواد غذایی تبدیل شده است.
احمد ذاکری، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت قم درباره این شهرک به خبرنگار گسترش صنعت گفت: هرچند استان قم مرکز نشر علوم دینی در بخش‌های مختلف دیداری، شنیداری و مکتوب است اما فعالان صنعت چاپ از این شهرک باوجود فراهم بودن زیرساخت‌های لازم در آن، استقبال نکردند.
ذاکری افزود: قیمت زمین در این شهرک در سال‌های اخیر اندک بود اما این ارزانی هم نتوانست فعالان صنعت چاپ را متقاعد کند که در این مجموعه سرمایه‌گذاری کنند.
وی اظهار کرد: این شهرک فقط ۵ کیلومتر از قم فاصله دارد و باوجود فراخوان ۶ ساله برای فعالان این صنعت به منظور حضور در این شهرک هنوز پاسخ مثبتی از هیچ‌یک از فعالان دریافت نشده که برخی از کارشناسان الزام فعالان چاپ به نوسازی تجهیزات خود برای ورود به این شهرک را عامل استقبال نشدن می‌دانند.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت قم تاکید کرد: به نظر می‌رسد فعالان صنعت چاپ برای ورود به این شهرک متقاضی تسهیلاتی بودند که چون نتوانستند از آن بهره‌مند شوند در زمینه ورود به این شهرک اظهار بی‌میلی کردند.
به گفته وی، در حال حاضر این شهرک به فروشندگان عمده مواد غذایی واگذارشده و به نظر می‌رسد دیگر فعالان صنعت چاپ به این شهرک عزیمت کنند.
ذاکری تاکید کرد: صنعت چاپ برای تشکیل خوشه نیازمند سیاست‌گذاری‌های هدفمند و نیز تسهیلات و امکانات مطلوب است و خوشبختانه در سال‌های گذشته سیاست‌های حمایتی دولت به سمت رونق این صنعت حرکت کرده است.
ماشین‌آلات چاپ و بسته‌بندی فرسوده
باوجود همه تلاش‌ها برای رونق صنعت چاپ به نظر می‌رسد این صنعت نقطه‌ضعف‌هایی داشته باشد که نتوان به‌راحتی از آن گذشت.
چاپ در ایران پیشینه زیادی دارد. چاپخانه علوی بوشهر با دیرینه‌ای بیش از یک قرن، قدیمی‌ترین چاپخانه فعال ایران است که گذر زمان به‌جای نابودی او را صیقل داده است.
نخستین چاپ این چاپخانه، یک نشریه بود که ۵بهمن ۱۲۸۰(۱۵ شوال ۱۳۱۹) به مدیریت میرزا عبدالحمیدخان متین‌السلطنه و سپس لبیب‌الممالک شیرازی انتشار یافت.
هم‌اکنون چاپخانه علوی با امکانات لیتوگرافی مدرن و چاپ افست و دیجیتال و خدمات تکمیلی و پس از چاپ، از چاپخانه‌های مجهز استان بوشهر به شمار می‌رود.
دلیل اینکه یک چاپخانه توانسته است بیش از یک قرن دوام آورد بدون تردید نوسازی و بازسازی ماشین‌آلات است. موضوعی که این روزها در صنعت چاپ بیش از همه مسائل موردتوجه قرار می‌گیرد ماشین‌آلات فرسوده است.
در سال‌های اخیر ایران به کشوری با بالاترین میزان دستگاه‌های چاپ فرسوده و قدیمی تبدیل‌شده است؛ به‌طوری‌که عنوان قبرستان ماشین‌های دست‌دوم چاپ را دارد. با وجود این، برخی کارشناسان معتقدند صنایع وابسته به چاپ که همان صنایع بسته‌بندی است بیشتر با چالش ماشین‌آلات فرسوده روبه‌رو است.
نوید مجلسی، عضو هیات‌مدیره کنسرسیوم «تانگشان جیاسون» که در زمینه صادرات و واردات ماشین‌آلات چاپ و بسته‌بندی در جهان فعالیت می‌کند در این زمینه به خبرنگار گسترش صنعت گفت: ایران در صنعت چاپ، ماشین‌آلات خوبی دارد اما در زمینه بسته‌بندی و فناوری پس از چاپ با مشکلات زیادی مواجه است. در بخش چاپ کاغذ، مقوا و پلیمر ضعفی نداریم. شاید نتوانیم با سنگاپور و لبنان رقابت کنیم اما چاپ قابل قبولی در کشور داریم. مشکل ما در این صنعت فرآیندهای بعد از چاپ است.
مجلسی تصریح کرد: بیشتر امکانات و یارانه‌ها به بخش چاپ داده می‌شود اما در بخش بسته‌بندی همیشه غفلت شده است و به همین دلیل فعالان فرآیندهای پس از چاپ توانایی لازم برای عرضه کار باکیفیت را ندارند.
این کارشناس صنعت چاپ از دانشگاه کلن آلمان ادامه داد: مشکلات اقتصادی چاپخانه‌داران موضوع بعدی است و موضوع اصلی، کیفیت است که در بخش چاپ موردقبول بوده اما کیفیت در بخش بسته‌بندی بسیار کمتر از استاندارد است.
مجلسی درباره استفاده از فناوری در صنعت چاپ ایران و ماشین‌آلات موجود در کشورمان اظهار کرد: پایتخت صنعت چاپ جهان آلمان است و آنها بهترین ماشین‌های چاپ دنیا را می‌سازند. پیش از این، چاپ هنر بود و اکنون با ورود ماشین‌آلات مدرن به صنعت تبدیل‌شده است. ماشین‌آلات چاپ ایران را آلمانی‌ها و ماشین‌آلات بسته‌بندی را چینی‌ها تامین می‌کنند و در حال حاضر وضعیت فناوری و ارتقای ماشین‌آلات در ایران روند رو به رشدی یافته است.
وی تحریم‌ها، تولید ماشین‌آلات بسته‌بندی در چین و قیمت مناسب را ۳عامل خرید ایرانی‌ها از چینی‌ها در زمینه ماشین‌های چاپ و بسته‌بندی عنوان کرد و در تشریح دلایل بی‌کیفیتی برخی ماشین‌آلات چاپ و بسته‌بندی چینی تاکید کرد: تاجران ایرانی به دنبال جنس ارزان هستند و چین براساس نیاز بازار در هر پایه تولید می‌کند.
عضو اتاق بازرگانی ایرانیان مقیم چین(پکن) با بیان اینکه جنس چینی همیشه هم بد نیست، گفت: مردم باید بدانند «آیفون» هم ساخت چین است و در امریکا مونتاژ می‌شود اما بازرگانان ایرانی به دنبال جنس‌های چینی بی‌کیفیت‌اند و همان جنس‌ها را با قیمت کالاهای باکیفیت چینی به مشتریان و فعالان صنعت چاپ می‌فروشند.
مجلسی بر ضرورت فرهنگ‌سازی برای بازرگانان صنعت چاپ تاکید کرد و گفت: در دنیا برای هر کاری مشاور وجود دارد اما متاسفانه فعالان صنعت چاپ از مشاوران استفاده نمی‌کنند. در زمینه صنعت چاپ هیچ مجموعه متخصص و مشاوری وجود ندارد تا بتواند راهنمایی‌های لازم را به فعالان این صنعت دهد. مشکلات در صنایع ایران مشابه است و باید برای همه فعالان این بخش فکری شود
به‌هرحال صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران این روزها با وجود همه چالش‌ها و دغدغه‌هایی که فعالانش را آزار می‌دهد، روی پای خود ایستاده و در مقاطع مختلف و شرایط فصلی متنوع توانسته است بحران‌ها را به‌صورت مقطعی پشت‌سر بگذارد اما درهرحال برای حل مشکلات به‌صورت پایدار نیازمند توجه بیشتر مسئولان دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و نیز فرهنگ و ارشاد اسلامی است تا بتوان به‌جای تکثیر مشکلات برای فعالان این صنعت شاهد انتشار خبرهای خوب همیشگی برای متصدیان آن بود.