داروها در درمان بیماری‌های مختلف و تأمین سلامت جامع نقش اساسی و حیاتی ایفا می‌کنند. به همین منظور انواع بسته بندی دارویی در حفظ داروها از اهمیت زیادی برخوردار است. بسته‌بندی دارویی در صورتی که به شکل اصولی و استاندارد انجام شده باشد، می‌توان از رشد هر نوع آلودگی و عوامل بیماری‌زا بر روی داروها جلوگیری کرده و ایمنی آن را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. در واقع بسته‌بندی دارویی باید بر اساس استاندارد و همچنین تحت بازرسی دقیق قرار داشته باشد تا برای مصرف بیماران به صورت کامل ایمن باشد.
انواع بسته‌بندی دارویی و نقش آن‌ها
بسته‌بندی داروهای مختلف بر اساس نوع و شکل آن‌ها متفاوت است؛ اما به طور کلی بر اساس استانداردهای تدوین شده، سه مرحله بسته‌بندی برای داروها وجود دارد که در ادامه با ویژگی‌ها و نقش هر کدام آشنا می‌شویم.
بسته‌بندی اولیه داروها
به اولین لایه محافظی گفته می‌شود که به صورت مستقیم با دارو در تماس است. به همین دلیل برای این نوع از بسته‌بندی باید از مواد با کیفیت بالا و عاری از هر نوع آلودگی استفاده شود تا ضمن جلوگیری از تماس دارو با محیط خارجی، ایمنی دارو را تحت تأثیر قرار ندهد. از رایج‌ترین موادی که برای بسته‌بندی اولیه دارو استفاده می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شیشه: یکی از مواد رایج برای بسته‌بندی داروهای مایع، پودرها و قرص‌ها به حساب می‌آید که به دلیل بی‌اثر و غیر قابل نفوذ بودن می‌تواند ایمنی دارو را به بهترین شکل تأمین کند. یکی از ویژگی‌های شیشه شفاف بودن آن است که باعث می‌شود محتویات داخل آن به خوبی قابل رؤیت باشد.
- پلاستیک: پلاستیک‌ها در اانواع مختلفی وجود دارند که از پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پلی وینیل کلراید (PVC) و پلی‌آمید به طور معمول برای بسته‌بندی داروها استفاده می‌شود. سبک، مقاوم بودن و قابلیت شکل‌دهی باعث شده که پلاستیک از کاربرد زیادی در بسته‌بندی دارویی برخوردار باشد.
- فلز: آلومینیوم فلز پرکاربرد در بسته‌بندی دارویی است که از آن برای ساختن فویل، لفاف آلو آلو و بلیستر دارویی استفاده می‌شود. مهم‌ترین ویژگی این نوع بسته‌بندی مقاومت در برابر نفوذ رطوبت، نور و اکسیژن است.
- کاغذ: کاغذهای مورد استفاده در بسته‌بندی دارویی مخصوص بوده (کاغذ مدیکال و کاغذ اسکتروژنی) و دارای پوشش محافظ هستند که می‌توانند به خوبی ایمنی دارو را تضمین کنند.
بسته‌بندی ثانویه داروها
به لایه محافظی که بر روی بسته‌بندی اولیه دارو قرار می‌گیرد، گفته می‌شود؛ مهم‌ترین ویژگی بسته‌بندی ثانویه داروها، استفاده از مواد سخت‌تر و مقاوم‌تر برای تولید است. این لایه از بسته‌بندی دارویی وظیفه دارد که از بسته‌بندی اولیه در برابر فشار، ضربه و سایر عوامل فیزیکی محافظت کند. از رایج‌ترین مواد مورد استفاده در ساخت بسته‌بندی ثانویه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کارتن: از مقوا برای ساخت کارتن استفاده می‌شود که رایج‌ترین ماده مورد استفاده برای بسته‌بندی جعبه‌ای داروها است. کارتن‌ها بسته‌بندی دارو به منظور محافظت بیشتر در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت با لمینیت یا پوشش‌های ضد آب پوشانده می‌شوند.
- پلاستیک: برای این لایه از بسته‌بندی داروها معمولا از پلاستیک‌های سخت مانند پلی پروپیلن استفاده می‌شود.
بسته‌بندی سومیه داروها
به بزرگ‌ترین و بیرونی‌ترین لایه محافظتی در بسته‌بندی دارویی گفته می‌شود که به طور معمول با هدف حمل و نقل دارو یا نگهداری از تعداد زیادی بسته‌بندی ثانویه ساخته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. از رایج‌ترین مواد مورد استفاده برای بسته‌بندی مرحله سوم داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پالت: پالت‌ها معمولا از جنس چوب، پلاستیک یا فلز ساخته می‌شوند که به منظور حمل و نقل و همچنین انبارداری مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعد از قراردادن کارتن‌ها و جعبه‌ها روی پالت، از استرچ برای محافظت بیشتر در طول حمل و نقل استفاده می‌شود.
- کیسه‌های بزرگ: از این نوع کیسه‌ها که ممکن است از پارچه یا پلاستیک باشند به منظور بسته‌بندی تعداد زیادی از جعبه‌های دارو استفاده می‌شود.
عوامل موثر بر انتخاب مواد بسته‌بندی
همانطور که گفته شد از مواد مختلفی برای بسته‌بندی داروها استفاده می‌شود که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. اینکه از چه ماده‌ای برای بسته‌بندی دارو باید استفاده کرد به عوامل زیر بستگی دارد:
- نوع دارو (مایع، جامد یا گاز بودن دارو)
- شرایط نگهداری مانند نور، رطوبت، دما و…
- مدت زمان نگهداری و ماندگاری دارو
- مقررات قانونی هر کشور
مراحل طراحی و تولید بسته‌بندی دارو
در مورد طراحی و تولید بسته‌بندی دارویی باید گفت که این فرایند از چند مرحله تشکیل شده است که همه این مراحل باید با بالاترین دقت انجام شود:
- در مرحله اول پس از تولید دارو بر اساس نوع دارو و شرایط نگهداری آن ماده اولیه مناسب برای تولید بسته‌بندی اولیه انتخاب می‌شود.
- با استفاده از ماده اولیه، بسته‌بندی اولیه دارو در حجم‌ها و اندازه‌های مورد نیاز تولید می‌شود.
- پس از ساخت بسته‌بندی اولیه آزمایشات مورد نیاز برای تأیید کیفیت بسته‌بندی و همچنین بی‌اثر بودن آن بر روی ترکیب دارو انجام می‌شود.
- پس از تأیید آزمایشات، دارو در داخل بسته‌بندی اولیه قرار گرفته و مشخصات آن نیز بر روی بسته‌بندی حک می‌شود.
- پس از پر شدن بسته‌بندی اولیه با دارو، بسته‌بندی ثانویه بر اساس نوع دارو با ماده مورد نظر ساخته و تولید می‌شود.
- اطلاعات و توضیحات لازم در مورد دارو مانند نام تجاری، نام علمی، دوز دارو، شرایط نگهداری، شرایط مصرف، توصیه‌های ایمنی، برند سازنده، تاریخ تولید، تاریخ انقضاء و غیره بر اساس استاندارد روی بسته‌بندی طراحی و چاپ می‌شود.
- پس از طراحی بسته‌بندی ثانویه، داروها با بسته‌بندی اولیه در داخل آن قرار داده می‌شود.
- در نهایت به منظور جابجایی و انتقال داروها به نقاط مختلف و توزیع، آن‌ها را در داخل بسته‌بندی مرحله سوم مورد نظر داده و بسته‌بندی می‌کنند.
استانداردها و مقررات جهانی در بسته‌بندی دارویی
در مورد بسته‌بندی دارویی باید به این موضوع اشاره کرد که باید مطابق با استانداردها و مقررات بهداشتی و ایمنی انجم شود. نهادهای بین‌المللی مختلف مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA) در این زمینه به منظور تضمین کیفیت انواع بسته بندی دارو، دستورالعمل‌ها و استانداردهایی را به شرح زیر تدوین کرده‌اند:
- مواد بسته‌بندی: مواد مورد استفاده در بسته‌بندی باید بی‌خطر و غیر سمی بوده و از مواد شیمیایی مضر ساخته نشده باشد. همچنین این مواد باید در برابر شرایط محیطی مختلف پایداری داشته باشند.
- شفافیت و اطلاعات: اطلاعات کامل در مورد دارو مانند نام دارو، دوز، تاریخ تولید و انقضاء، نحوه مصرف، شرایط نگهداری و… باید مطابق با دستورالعمل‌های سازمان‌های نظارتی روی بسته‌بندی درج شده باشد.
- طراحی و گرافیک: بسته‌بندی دارو با استفاده از رنگ‌ها و نمادهای مناسب باید به نحوی طراحی شود که اشتباه در تجویز و مصرف داررو را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
- پاسخگویی به نیازهای مصرف‌کننده: بسته‌بندی دارو باید به نحوی طراحی شود که به راحتی بتوان آن را باز کرده و بتوان از دسترسی غیرمجاز نیز جلوگیری کند.
- قابلیت ردیابی: بسته‌بندی دارو باید به نحوی باشد که امکان ردیابی محصول را فراهم کند تا در شرایط بروز مشکل به راحتی بتوان به منبع آن دسترسی پیدا کرد.
- مقررات زیست محیطی: با توجه به اثرات زیست محیطی بهتر است بسته‌بندی داروها با استفاده از مواد قابل بازیافت تولید شده تا حجم زباله‌ها به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند.
چالشها و مشکلات رایج در انواع بسته بندی دارو
با اینکه در دنیای امروز در زمینه بسته‌بندی دارویی پیشرفت‌های زیادی صورت گرفته، اما هنوز چالشها و مشکلات جدی در این زمینه وجود دارد. از مهم‌ترین مشکلات حوزه بسته‌بندی دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تقلب و جعل
- هزینه بالای تولید بسته‌بندی دارویی
- ضایعات و زباله‌های ناشی از بسته‌بندی دارویی
- نیاز به استفاده از فناوری پیشرفته و نوین در تولید بسته‌بندی
- اثرات سوء بر محیط زیست
نوآوری‌ها و روندهای جدید در بسته‌بندی دارو
یکی از فناوری‌هایی که در حال پیشرفت و توسعه قرار دارد، تولید بسته‌بندی‌های هوشمند یا دیجیتال است. این بسته‌بندی‌ها به نحوی طراحی شده‌اند که می‌توانند از مصرف اشتباه دارو یا مصرف دوز اشتباه جلوگیری کنند. بسته‌بندی‌های دیجیتال یا هوشمند این امکان را فراهم می‌کنند که مصرف کننده بتواند به راحتی از اطلاعات داروی مصرفی مانند نام دارو، دوز مصرف، عوارض جانبی، شرایط نگهداری و غیره مطلع شده و در نتیجه در شرایط ایمن دارو را مصرف کند.
بسته‌بندی‌های نوین هوشمند راهکار عالی برای بسته‌بندی داروها هستند که ایمنی مصرف را تا حد زیادی افزایش داده و با کاهش ضایعات از محیط زیست نیز محافظت می‌کنند؛ مهم‌ترین چالش این نوع بسته‌بندی در حال حاضر قیمت زیاد آن است که باعث شده استفاده از آن برای بسته‌بندی دارویی همه‌گیر نشود.
اهمیت بسته‌بندی دارویی در حفاظت از دارو و ایمنی بیمار
در مورد نقش و اهمیت بسته‌بندی دارویی باید گفت که درصد زیادی از افراد تصور می‌کنند که بسته‌بندی دارو یک پلاستیک، شیشه یا جعبه ساده است. در حالی که این تصور اشتباه بوده و بسته‌بندی نقش مهمی در حفظ کیفیت داروها و افزایش ایمنی مصرف آن‌ها دارد که نتیجه آن تضمین سلامت عمومی است. از مهم‌ترین ویژگی‌های بسته‌بندی دارویی می‌توان به جلوگیری از تخریب دارو و محافظت از آن در برابر عوامل مختلف محیطی، افزایش طول عمر و ماندگاری داروها، حفظ استریلیزاسیون داروها و جلوگیری از آلوده شدن آن‌ها، کاهش خطاهای دارویی در تجویز و مصرف و ایجاد سهولت در مصرف داروها اشاره کرد.
جمع‌بندی
داروها از زمانی که تولید شده و به دست بیماران و افراد مختلف در جامعه می‌رسند باید به صورت اصولی محافظت و نگهداری شده تا اثربخشی لازم برای درمان بیماری‌ها و افزایش سطح سلامت عمومی را داشته باشند. در این مسیر بسته‌بندی دارویی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا در صورتی که بسته‌بندی دارویی به صورت اصولی و با مواد اولیه مناسب انجام شده باشد نه تنها از دارو در برابر آلودگی و عوامل مختلف محافظت کرده و ایمنی آن را افزایش می‌دهد، بلکه باعث می‌شود خطاهای مربوط به تجویز و مصرف اشتباه نیز به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند. به همین دلیل بسته‌بندی دارویی نقش مهم و حیاتی در ارتقاء سطح سلامت عمومی در جامعه دارد. شرکت پلاستیک ماشین الوان با سال‌ها تجربه در تولید انواع بسته بندی دارو، راهکارهای نوآورانه‌ای را برای محافظت از محصولات شما ارائه می‌دهد.
